քննական թերթիկներ․

1. Թվարկե՛ք Մեծ Հայքի աշխարհները։

Մեծ Հայքի աշխարհներն են՝
Աղձնիք, Այրարատ, Արցախ, Բարձր Հայք, Գուգարք, Ծոփք, Կորճայք, Մոկք, Պարսկահայք, Սյունիք, Տայք, Տուրուբերան, Ուտիք, Վասպուրական, Փայտակարան

2. Ներկայացրե՛ք Ավատատիրական Հայաստանի գործակալությունները և նրանց գործառույթները։

NuԱվատատիրական հասարակությունում գոյություն ուներ աստիճանակարգություն։ Աստիճանակարգի գլուխ կանգնած էր թագավորը։ Հաջորդը խոշոր նախարարներն էին ՝ բդեշխները, հետո նախարարները։ Նախարարական տան գլխավորը կոչվում էր տեր կամ տանուտեր։ Թագավորական և նախարարական տոհմի հաջորդ աստիճանը սեպուհներն էին։ Նրանք կազմում էին աստիճանակարգության ստորին աստիճանը։ Վաղ ավատատիրական հասարակությունը բաժանված էր երկու դասի ՝ ազատների և անազատների։ Խոշոր ու միջին հողատեր ազնվականությունը ՝ նախարարները, եկեղեցական հոգևորականությունը, ինչպես նաև մանր ազնվականությունը պատկանում էր բարձր ազատների դասին։ Նրանք ունեին բազմաթիվ արտոնություններ։ Դրանցից էր հեծելազորում ծառայելու իրավունքը։ Անազատների դասը կազմում էին քաղաքացիները, առևտրականները, արհեստավորները, շինականները, ինչպես նաև քաղաքային ռամիկները։

3. Ո՞րն էր 1826-1828 թթ. Ռուս-պարսկական պատերազմի գլխավոր պատճառը: Պատասխանը հիմնավորե՛լ։

Պատերազմի առիթը 1825 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանում բռնկված ապստամբությունն էր։ Որոշ պատմաբաններ համարում են, որ դա կապված էր ԱՄՆ-ի անկախության հռչակագրի և անկախության պատերազմի հետ։ Ալեքսանդր I-ի մահից հետո Սանկտ Պետերբուրգում գահ է բարձրանում եղբայրը՝ Նիկոլայ I-ը, որի թագադրմանը դեմ լինելով՝ բանակի որոշ սպաներ ընդվզում են։ Նրանք հայտնի են դառնում «դեկաբրիստներ» անունով։ Ռոմանովները ճնշում են ապստամբությունը և վերահաստատում իրենց իշխանությունը։ Դրանից հետո անգլիական գործակալներն Իրանում լուրեր էին տարածում, թե Ռուսաստանում սկսել են գահակալական կռիվներ, և իսկական ժամանակն է թագավորին չենթարկված զորքերից խլելու կորցրած տարածքները։

4. Հերքե´ք կամ հիմնավորե´ք այն տեսակետը, որ մենք ապրում ենք հայոց երրորդ հանրապետությունում։

Փաստացի մենք հիմա ապրում ենք հայոց երրորդ հանրապետությունում, քանի որ առաջին հանրապետության ժամանակ, ի տարբերություն դրան նախորդող հայկական տերությունների՝ փոփոխումներ են եղել կառավարման ձևերում։ Նախկինում կառավարման ձևը միապետությունն էր, իսկ առաջին հանրապետությունից ի վեր՝ հանրապետական կառավաման ձևը սկսեց գործածվել։ Երկրորդ հանրապետությունը սկսվեց 1920-ից, երբ Հայաստանը մտավ Սովետական Միություն, որով դարձավ միութենական պետության մասնիկ՝ զգալիորեն տարբերվելով առաջին հանրապետությունից։ Իսկ հետո՝ 1991 թ․ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ստեղծվեց Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը, որը համեմատաբար անկախ էր և զերծ որևէ այլ պետությունների կողմից պաշտոնական կառավարման տակ։

Քննական թերթիկ 2

1. Ներկայացրե՛ք Հայ-հռոմեական պատերազմների ժամանակագրությունը

Ք․ ա․ 71 թ․ — Պոնտոսի թագավոր Միհրդատ VI-ը Հռոմի դեմ պարտվելուց հետո փախչում է Հայաստան։ Հռոմեացի զորավար Լուկուլլոսը պատվիրակներ ուղարկեց Հայաստան, սակայն մերժում ստացավ
Ք․ ա․ 69 թ․ — Լուկուլլոսի ղեկավարած բանակը ներխուժում է Հայաստան և հաղթեցին Տիգրանակերտի մոտ մղված ճակատամարտում
Ք․ ա․ 68 թ․ — Հայերը պատասխանում են հռոմեացիներին՝ ջախջախելով նրանց բանակը և դուրս քշելով նրանց Հայաստանից
Ք․ ա․ 66 թ․ — Լուկուլլոսին փոխարինման եկած Պոմպեոսը բարեկամանում է Տիգրան Մեծի թշնամի Պարթևստանի հետ։ Պոմպեոսը գրավում է Պոնտոսը։ Հայաստանը մնում է մենակ Հռոմի և Պարթևստանի դեմ, և նույն թվականին կողմերը կնքում են հաշտության պայմանագիր

2. Նկարագրե՛ք Անի մայրաքաղաքը։

Անին եղել է Բագրատունյաց թագավորության մայրաքաղաքը։ Վերջինիս սահմաններում ընդգրկված էին Հայկական լեռնաշխարհի գրեթե բոլոր գավառները՝ Սևանա, Վանա և Ուրմիո լճերի միջև։ Քաղաքում կային բազմաթիվ պալատներ ու հասարակական կառույցներ։ Անին շրջապատված էր երկշերտ՝ Աշոտաշեն ու Սմբատաշեն պարիսպներով, իսկ քաղաքի կենտրոնում գտնվում էր միջնաբերդը։ Անին աշխարհագրական և ռազմավարական հարմար դիրք ուներ և գտնվում էր առևտրական ճանապարհների խաչմերուկում։ Անին առևտրական կապերի մեջ էր Բյուզանդիայի, Պարսկաստանի, արաբական երկրների, Հարավային Ռուսաստանի և Միջին Ասիայի հետ։ Զարգացած միջնադարում մետաքսի ճանապարհը, որը արևելքի երկրներ Չինաստանը, Հնդկաստանը և Արաբական խալիֆայությունը կապում էր Բյուզանդական կայսրության հետ, անցնում էր հայոց թագավորության տարածքով։ Անիում պալատներ ու ապարանքներ կառուցեցին իշխանական տներից շատերը, հատկապես՝ պաշտոնատեր բարձրաստիճան անձինք։ Կառուցվեցին վաճառատներ, գործատներ, շուկաներ, իջևանատներ, խանութների և արհեստանոցների շարքեր։ Նաև Չինաստանից ներմուծվում էին ճենապակե իրեր, մետաքս, Միջագետքից և Պարսկաստանից՝ հախճապակե իրեր, Բյուզանդիայից, Կիլիկիայից և Եգիպտոսից՝ նկարազարդ ապակյա իրեր։

Անիի պարիսպները, չնայած մեծ չափերին, ճնշող տպավորություն չեն գործել։ Անին ուներ արվարձաններ, մատույցները պաշտպանող ամրություններ, պահակատեղիներ և այլն։

3. Թվարկե´ք առաջին աշխարհամարտի գլխավոր և երկրորդական պատճառներն ու անմիջական ու երկարաժամկետ հետևանքները։

Առաջին աշխարհամարտի գլխավոր պատճառ դարձավ Ավստրո-Հունգարիայի թագաժառանգ Ֆրանց Ֆերդինանդի սպանությունը սերբ ազգայնականների կողմից։ Իսկ երկրորդական պատճառը, ըստ իս, աշխարհը վերաբաժանելն էր և կոնկրետ երկրների համար հստակ հատվածներում կայունություն ստեղծելը կամ արդեն եղած կայունությունը ամրապնդելը։ Ինչ վերաբերում է հետևանքներին, ապա անմիջական հետևանքներ են մարդկային կորուստները (10մլն զոհ և 20մլն վիրավոր, խեղանդամ), և տնտեսական կորուստները՝ մոտավորապես պատերազմի գլխավոր մասնակիցների ներքին հարստության 1/3-ի չափով։

4. Վերլուծե´ք ՀՀ քաղաքականությունը ԼՂՀ-ի հետ հարաբերություններում և դրա արդի հետևանքները։

Կարծում եմ, որ Հայաստանի Հանրապետության համար շատ մեծ կարևորություն ունի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։ Սակայն, որոշ հանգամանքներ թույլ չեն տալիս մեր ողջ ներուժը օգտագործել Արցախի բարելավման և հզորացման համար: Դրա հետևանքներն են առաջին հերթին Արցախի և ՀՀ-ի թուլացումը և կարևորության պակասումը ամբողջ աշխարհի առջև։ Դա էլ թշնամացած հարևան երկրների համար լավ առիթ է հանդիսանում միջազգային մակարդակով հայ ժողովրդին փնովելը, նվաստացնելը, և նույնիսկ պատերազմելը, հարվածելն ու վնասելը, և այդ նույն ընթացքում Հայաստանի կողմից հնչեցված բողոքներն ու առարկությունները անտեսվում են և մնում օդում։

Քննական թերթիկ 3.

1․ Թվարկե՛ք Արտաշեսյան արքաներին՝ նշելով նրանց կառավարման տարեթվերը։

Արտաշես I: Մ․Թ․Ա 189-160 թթ․
Արտավազդ I։ Մ․Թ․Ա 160-115 թթ․
Տիգրան I։ Մ․Թ․Ա 115-95 թթ․
Տիգրան II Մեծ։ Մ․Թ․Ա 95-55 թթ․
Արտավազդ II։ Մ․Թ․Ա 55-34 թթ․
Արտաշես II։ Մ․Թ․Ա 30-20 թթ․
Տիգրան III։ Մ․Թ․Ա․ 20-8 թթ․
Տիգրան IV: Մ․Թ․Ա․ 8-5 թթ․
Տիգրան IV և Էրատո։ Մ․Թ․Ա 2-1 թթ․

2. Պատմե՛ք նախաքրիստոնեական Հայաստանում քրիստոնյաների գործունեության մասին։

Մինչ քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում որպես պետական կրոն, քրիստոնյաներին հասարակությունն ընդունում էր որպես կրոնապես թշնամի, և ամբողջ աշխարհում տեղի էր ունենում քրիստոնյաների դեմ այսպես ասված “ինկվիզիցիա”՝ մասնավորապես Հռոմեական կայսրությունում։ Սակայն քրիստոնյա հավատացյալները այնուամենայնիվ շարունակում էին տարածել իրենց կրոնն ամբողջ աշխարհում և միաժամանակ փորձում լինել առավելագույն չափով զգույշ՝ հեթանոսների հետ կրոնական բախումից խուսափելու համար։ Տրդատ III-ի հրամանով սպանվում են Հռիփսիմյան կույսերը, սակայն ավելի ուշ՝ քրիստոնեության ընդունումից հետո, Տրդատն ինքն է ստեղծում Հռիփսիմյան կույսերի վկայարանների հիմքը։

3. Ի՞նչ հետևանքներ ունեցավ Հայկական հարցի միջազգայնացումը։

Հայկական հարցը միջազգայնացվել է դեռևս 1878 թվականից, որին աշխարհի գերտերությունները քիչ թե շատ ուշադրություն են դարձնում և կարևոր են համարում։ Հայաստանը կարևոր նշանակություն ունի շատ երկրների համար, գուցե մեր երկիրը բնավ չի հետաքրքրում այլ երկրներին, բայց մեր տարածքն ու աշխարհագրական դիրքը ինչ որ չափով կարևոր է այլոց համար։ Հայկական հարցին միջազգային կարևորություն տալը դարձավ բազում երկրների կողմից հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման պատճառ, ինչպես նաև հայ-ադրբեջանական և նախկինում հայ-թուրքական հակամարտության պատճառ։

4. Ներկայացրե´ք քաղաքական ուժերի դերը հայոց երրորդ հանրապետությունում

1991-2022թ․ ընթացքում բազմաթիվ դիտարկումների արդյունքում կարելի է գալ մի եզրակացության, որ հայ ժողովրդավարությունը հանգեցրել է ՀՀ հանրապետության այս խառնաշփոթին։ Առհասարակ ժողովրդավարությունը շատ լավ և կարևոր բաղադրիչ է ցանկացած երկրում /պետությունում, այն նաև մեծամասամբ ձևավորում է ժողովրդի և պետության ընդհանուր զարգացվածությունը, սակայն կոնկրետ այս ժամանակաշրջանում այն ապրել է բազմաթիվ ձախողումներ։ Կարծում եմ ՀՀ հանրապետությունը չկարողացավ արդարացնել ամբողջ պատասխանատվությունը,որը իր ուսերի վրա էր վերցրել։

1. Թվարկե՛ք Արշակունի արքաներին՝ նշելով նրանց կառավարման տարեթվերը։Տրդատ I։ 66-88 թթ․Սանատրուկ II։ 88-110 թթ․Վաղարշ I։ 117-140 թթ․Վաղարշ II։ 185-198 թթ․Խոսրով I։ 198-215 թթ․Տրդատ II։ 216-252 թթ․Տրդատ III։ 287-330 թթ․Խոսրով III։ 330-338 թթ․Արշակ II։ 350-368 թթ․Պապ Թագավոր։ 370-374 թթ․Վարազդատ: 374-378 թթ․Արշակ III: 378-389 թթ․Խոսրով IV: 384-388 թթ․Վռամշապուհ։ 388-414 թթ․Խոսրով IV: 414-415 թթ․Շապուհ Պարսիկ։ 416-419 թթ․Արտաշես IV: 422-428 թթ․2. Ներկայացրե՛ք պատմության ուսումնասիրության բնագավառում հայկական պատմագրության ձեռքբերումները V-XIV դարերում։V-րդ դարում տեղի է ունեցել հայ ազգի համար թերևս ամենակարևոր իրադարձություններից մեկը՝ հայոց գրերի ստեղծումը։ Մեսրոպ Մաշտոցը, ստանալով այդ ժամանակվա արքա Վռամշապուհի և Սահակ Պարթևի աջակությունը, իր աշակերտների հետ մեկնում է Եդեսիա, որտեղ ավարտի է հասցնում և ստեղծում է հայոց այբուբենը։ Դրանից հետո հայ գրականությունը մեծ վերելք է ապրում։ Ստեղծվում են բազում գրություններ և աշխատանքներ, առաջին հերթին, իհարկե թարգմանվում է աստվածաշունչը։3. Շարադրե´ք հայդուկային շարժման ձախողման պատճառները։Հայդուկային շարժումները հիմնականում անհաջողությամբ էին ավարտվում հակառակորդի հետ անհավասար պայքարի մեջ մտնելու պատճառով։ Մոտ երկու տասնյակ ֆիդայիները մարտի էին բռնկվում հարյուրավոր թուրք զինվորականների հետ, և միայն քիչ դեպքերում կամ հզոր առաջնորդների դեպքում էր խումբը հաջողությամբ ոչնչացնում թշնամուն։ Ֆիդայական շարժման ձախողման այլ պատճառ էր Հրայր Դժողքի դիրքորոշումը, այն է մի կողմ դնել փոքրիկ խմբերով “ցուցամոլական” պայքար տանելը, և փոխարենը ամբողջ ազգին պատրաստել համընդանուր ապստամբության։4. Շարադրե´ք Ձեր տեսակետը 1918-1921 և 1991-2022 թվականներին գերտերությունների հետ հարաբերություններում ՀՀ քաղաքականության մասին։Վերոնշյալ ժամանակահատվածներում Հայաստանի Հանրապետությունը գերտերությունների համար եղել է կարևոր խաղաքար սեփական նպատակներին հասնելու համար։ Հայաստանն էլ, որպես պատասխան, եղել է բարեհամբույր այդ երկրների հետ, և գրեթե միշտ համաձայնվել է այդ գերտերությունների կողմից հնչեցված ցանկացած պահանջներին։

թերթիկ 4

1. Ներկայացրե՛ք Ուրատուի ժամանակագրությունը։Ք․ա․ 859թ․-Հայկազունիների Արարատյան թագավորության(Ուրարտու) արքա Արամի անվան հիշատակությունը ասորեստանը արձանագրություններում;Ք․ա․ մոտ 835-825 թթ․- Սարդուրի I-ի Գահակալումը;Ք․ա․ մոտ 830-ական թթ․ վերջ-Տուշպա (Տոսպ, Վան) Մայրաքաղաք հիմնադրումըՔ․ա․ մոտ 810-786թթ․ Մենուայի գահակալումըՔ․ա․ 786-764թթ․ — Արգիշտ առաջինի գահակալումըՔ․ա․ 782թ․ Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումըՔ․ա․ 776թ․ -Արգիշտիխինիլի քաղաք-ամրոցի հիմնադրումըՔ․ա․ 764-735թթ․ — Սարդուրի II-ի գահակալումը ;Ք․ա․ 685-645թթ․ -Ռուսա II-ի գահակալումըՔ․ա․612թ․-Պարույրի գլխավորությամբ Հայկազունների թագավորության վերականգնումը2. Նկարագրե՛ք IX դարում հայկական պետության վերականգնման ընթացքը։Իններորդ դարի երկրորդ կեսին Հայաստանը պետականության վերականգնման համար բավականին մեծ շանսեր ուներ։ Թուլացել էր Արաբական Խալիֆայությունը, և վերջինիս հակառակորդը՝ Բյուզանդական կայսրությունը ամեն կերպ խրախուսում էր Հայաստանի անկախացումը, և այդ հարցում համակարծիք էին յուրաքանչյուր հասարակական խավ։ Հայ եկեղեցին նույնպես ջանքեր գործադրեց Հայաստանի պետականության վերականգնման գործում։ 869 թվականին հայոց կաթողիկոս Զաքարիա Ձագեցին հրավիրեց հայ իշխանների հատուկ ժողով։ Ժողովը որոշեց Աշոտ Բագրատունուն հռչակել արքա և Հայաստանը թագավորություն ճանաչելու նպատակով դիմել խալիֆայությանը, բայց այդ ժամանակ խնդիրը լուծում չստացավ։ Հայաստանը պաշտոնապես կրկին դառնում է թագավորություն 885 թվականին, երբ արաբ խալիֆը թագ է ուղարկում Աշոտ Բագրատունուն և նրան ճանաչում հայոց թագավոր։

3. Թվարկե´ք Հայոց ցեղասպանության պատճառները և հետևանքները։Երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, երիտթուրքական կառավարությունը, ջանալով պահպանել թուլացած Օսմանյան կայսրության մնացորդները, որդեգրեց պանթուրքիզմի քաղաքականությունը, այն է, հսկայածավալ Թուրքական կայսրության ստեղծումը, որը պետք է տարածվեր մինչեւ Չինաստան, իր մեջ ներառելով Կովկասի, Միջին Ասիայի բոլոր թյուրքալեզու ժողովուրդներին: Ծրագիրը նախատեսում էր բոլոր ազգային փոքրամասնությունների թյուրքացում: Հայ բնակչությունը դիտվում էր որպես գլխավոր խոչընդոտ այս ծրագրի իրականացման ճանապարհին:Թերեւս Հայոց ցեղասպանությունը ծրագրաված էր դեռ 1911-12 թթ., սակայն երիտթուրքերը որպես հարմար առիթ օգտագործեցին Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբը` այն իրագործելու համար:հայ ժողովրդին իր բնօրրանից զրկելը Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կորուստն է: Միաժամանակՙ այն ցեղասպանության կազմակերպիչների համար հանդիսացել է այդ հանցագործությունը կատարելու կարեւորագույն շարժառիթը եւ նպատակը:4. Ո՞րն է Արցախյան հիմնախնդրի լուծման ճանապարհային քարտեզը։Արցախյան հիմնաախնդրի հարցի շուրջ եղել են բազմաթիվ քննարկումներ, տեսություններ և բանավեճեր։ Այն բավականին հաճախ քննարկվող հարց է, քանի որ վերաբերում է ՀՀ բնակվող գրեթե ամեն երկրորդին։ Երկար տարիների փորձը ակհայտ ցույց է տալիս, որ այս հարցը չի կարող լուծվել խաղաղ ճանապարհով։ Այս հարցի շուրջ ես ունեմ բավականին կտրուկ դիքորոշում, կարցում եմ այս հարցի միակ լուծումը կտրվի այն ժամանակ, երբ կողմերից մեկը վերջնականապես ոչնչանա։

թերթիկ 5

1. Ներկայացրե՛ք Ուրատուի ժամանակագրությունը։Ք․ա․ 859թ․-Հայկազունիների Արարատյան թագավորության(Ուրարտու) արքա Արամի անվան հիշատակությունը ասորեստանը արձանագրություններում;Ք․ա․ մոտ 835-825 թթ․- Սարդուրի I-ի Գահակալումը;Ք․ա․ մոտ 830-ական թթ․ վերջ-Տուշպա (Տոսպ, Վան) Մայրաքաղաք հիմնադրումըՔ․ա․ մոտ 810-786թթ․ Մենուայի գահակալումըՔ․ա․ 786-764թթ․ — Արգիշտ առաջինի գահակալումըՔ․ա․ 782թ․ Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումըՔ․ա․ 776թ․ -Արգիշտիխինիլի քաղաք-ամրոցի հիմնադրումըՔ․ա․ 764-735թթ․ — Սարդուրի II-ի գահակալումը ;Ք․ա․ 685-645թթ․ -Ռուսա II-ի գահակալումըՔ․ա․612թ․-Պարույրի գլխավորությամբ Հայկազունների թագավորության վերականգնումը2. Նկարագրե՛ք IX դարում հայկական պետության վերականգնման ընթացքը։Իններորդ դարի երկրորդ կեսին Հայաստանը պետականության վերականգնման համար բավականին մեծ շանսեր ուներ։ Թուլացել էր Արաբական Խալիֆայությունը, և վերջինիս հակառակորդը՝ Բյուզանդական կայսրությունը ամեն կերպ խրախուսում էր Հայաստանի անկախացումը, և այդ հարցում համակարծիք էին յուրաքանչյուր հասարակական խավ։ Հայ եկեղեցին նույնպես ջանքեր գործադրեց Հայաստանի պետականության վերականգնման գործում։ 869 թվականին հայոց կաթողիկոս Զաքարիա Ձագեցին հրավիրեց հայ իշխանների հատուկ ժողով։ Ժողովը որոշեց Աշոտ Բագրատունուն հռչակել արքա և Հայաստանը թագավորություն ճանաչելու նպատակով դիմել խալիֆայությանը, բայց այդ ժամանակ խնդիրը լուծում չստացավ։ Հայաստանը պաշտոնապես կրկին դառնում է թագավորություն 885 թվականին, երբ արաբ խալիֆը թագ է ուղարկում Աշոտ Բագրատունուն և նրան ճանաչում հայոց թագավոր։

3. Թվարկե´ք Հայոց ցեղասպանության պատճառները և հետևանքները։Երբ սկսվեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը, երիտթուրքական կառավարությունը, ջանալով պահպանել թուլացած Օսմանյան կայսրության մնացորդները, որդեգրեց պանթուրքիզմի քաղաքականությունը, այն է, հսկայածավալ Թուրքական կայսրության ստեղծումը, որը պետք է տարածվեր մինչեւ Չինաստան, իր մեջ ներառելով Կովկասի, Միջին Ասիայի բոլոր թյուրքալեզու ժողովուրդներին: Ծրագիրը նախատեսում էր բոլոր ազգային փոքրամասնությունների թյուրքացում: Հայ բնակչությունը դիտվում էր որպես գլխավոր խոչընդոտ այս ծրագրի իրականացման ճանապարհին:Թերեւս Հայոց ցեղասպանությունը ծրագրաված էր դեռ 1911-12 թթ., սակայն երիտթուրքերը որպես հարմար առիթ օգտագործեցին Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբը` այն իրագործելու համար:հայ ժողովրդին իր բնօրրանից զրկելը Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կորուստն է: Միաժամանակՙ այն ցեղասպանության կազմակերպիչների համար հանդիսացել է այդ հանցագործությունը կատարելու կարեւորագույն շարժառիթը եւ նպատակը:4. Ո՞րն է Արցախյան հիմնախնդրի լուծման ճանապարհային քարտեզը։Արցախյան հիմնաախնդրի հարցի շուրջ եղել են բազմաթիվ քննարկումներ, տեսություններ և բանավեճեր։ Այն բավականին հաճախ քննարկվող հարց է, քանի որ վերաբերում է ՀՀ բնակվող գրեթե ամեն երկրորդին։ Երկար տարիների փորձը ակհայտ ցույց է տալիս, որ այս հարցը չի կարող լուծվել խաղաղ ճանապարհով։ Այս հարցի շուրջ ես ունեմ բավականին կտրուկ դիքորոշում, կարցում եմ այս հարցի միակ լուծումը կտրվի այն ժամանակ, երբ կողմերից մեկը վերջնականապես ոչնչանա։

Թերթիկ 6

1․ Նկարագրե՛ք Հայկական լեռնաշխարհի դիրքն ու սահմանները, բուսական և կենդանական աշխարհը, բնական ռեսուրսները։Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Հյուսիսային կիսագնդում՝ Փոքրասիական բարձրավանդակի և Իրանական լեռնաշխարհի միջև: Ամբողջությամբ գտնվում է մերձարևադարձային գոտում՝ Փոքր Ասիա թերակղզու արևելքից մինչև Կասպից ծով և Կոլխիդայի ու Կուր-Արաքսյան դաշտավայրերից մինչև Միջագետքի դաշտավայրը ձգվող տարածքում: Այն մոտ 500-700 մետրով բարձր է հարևան լեռնաշխարհներից և եզրավորված է ծալքաբեկորավոր լեռներով։ Այդ իսկ պատճառով էլ հաճախ կոչվել է լեռնային կղզի։ Լեռնաշխարհի միջին բարձրությունը 1850 մետր է։Մեր բնական ռեսուրսներն են մետաղներ, քարեր, ավազ, տուֆ, կավ և այլ: Բուսական աշխարհը ծաղկում է և միշտ լավ է երեվում: Կենդանական կողմից մեր մոտ ստանդարտա կան գիշատիչ կենդանիներ և բուսակեր կենդանիներ:

2. Վերլուծե՛ք ավատատիրական Հայաստանի դասերի փոխհարաբերությունները և դրանց հետևանքները հայոց պետության համար։Դեռ ստրկատիրական հասարակարգի ժամանակաշրջանում Հայաստանի հիմնական արտադրող տնտեսությունները գյուղական համայնքներն էին, որոնք պետության գլխավոր հարկատուն էին։ Արտաշես Բարեպաշտն իր հողային բարեփոխությամբ ցանկացել էր սահմանազատել մասնավոր համայնքային հողատիրությունը։ Սակայն ծառայող ազնվականության մասնատիրական տնտեսությունների՝ ագարակների և դաստակերտների ընդլայնումն ի հաշիվ գյուղական համայնքների գնալով խորանում էր՝ սկիզբ դնելով պետական հողատիրության մասնատմանը սեփականատիրական կալվածքների, այսինքն՝ ավատական տնտեսությունների առաջացմանը։4-րդ դարի սկզբներից, երբ Մեծ Հայքում քրիստոնեությունը դարձավ պետական կրոն, կարևոր վերափոխություններ կատարվեցին ոչ միայն կրոնի ու պետական կառուցվածքի մեջ, այլև տնտեսության ու մշակույթի ոլորտներում։ Ավատականացման փուլ թևակոխող Հայաստանի բնակչությունը հանդես եկավ ազատների և անազատների դասերով։րկատիրության ժամանակ կար ռազմական ու հոգևոր ավագանի, իսկ երկրի հիմնական աշխատուժը ու աշխահազարը գյուղացիներն էին։ Գյուղական համայնքների պարտականությունն էր հարկեր տալ պետությանը և պարհակներ կատարել, և գյուղացիներն ըստ էության ազատ էին։ Նրանցից բացի կային ավագանու ագարակներում աշխատող մշակ-ստրուկներ, ովքեր որևէ իրավունք չունեին ու անազատ էին։ Աստիճանաբար գյուղացիների իրավունքները հավասարվում են մշակների պարտականութուններին, և նրանք կազմում են անազատների դասը։ Նրանք պարտավոր էին բերքի մի մասը վճարել իրենց հողերին տիրացող կամ տիրացած ավատատեր-հողատերերին և նրանց համար կատարել հարկադիր աշխատանք (պարհակ)։ Ագարակ-դաստակերտները դրա հետևանքով վերածվեցին սովորական գյուղական բնակավայրերի՝ հաճախ պահպանելով ագարակ կամ դաստակերտ անվանումը։

3. Հիմնավորե´ք կամ հերքե՛ք այն տեսակետը, որ Հայոց ցեղասպանությունն անխուսափելի էր։Առաջին հերթին որոշվել էր ոչնչացնել կռվելու ունակ հայ երիտասարդությանը։ Զորահավաքի ընթացքում օսմանյան բանակ էր զորակոչվել 18–45 տարեկան ավելի քան 300 հազար հայ: 1914 թ. վերջից սկսվեց նրանց ճնշող մեծամասնության զինաթափումը, տեղափոխումը թիկունք, այնուհետև ոչնչացումը: Սարիղամիշի Ճակատամարտից հետո արգելվեց նաև հայ զինծառայողներին նշանակել հրամանատարական պաշտոններում, նաև ծառայել ռուս–թուրքական ճակատում: Մյուս քայլով երիտթուրքերը ձեռնամուխ եղան հայության ազգային, քաղաքական և հոգևոր ղեկա վար գործիչների վերացմանը:4. Ներկայացրե´ք հայոց առաջին հանրապետության ժամանակագրությունը։1918թ. մայիսի 22-30 Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի, Ղարաքիլիսայի մայիսյան հերոսամարտերը:1918թ. մայիսի 28 Հայաստանի անկախության հռչակումը:1918թ. հունիսի 4 — Բաթումի հաշտության պայմանագրի կնքումը։1919թ. — Ազգերի լիգայի ստեղծումը:1919թ. մայիսի 16 Հայաստանի կառավարության որոշումը պետական համալսարան հիմնելու մասին:1920թ. հունվար — Պետական համալսարանի բացումը:1920թ. ապրիլի 28 – Ադրբեջանի խորհրդայնացումը:1920թ. օգոստոսի 10 — Սևրի հաշտության պայմանագրի կնքումը:1920թ. սեպտեմբերի 23-ից 1920թ. նոյեմբերի 18 Թուրք-հայկական պատերազմը1920թ. նոյեմբերի 29 — Հայաստանի խորհրդայնացման մասին Հայհեղկոմի հայտարարությունը:1920թ. նոյեմբերի 30 — Խորհրդային Ադրբեջանի Հեղկոմի հրովարտակը Լեռնային Ղարաբաղը, Զանգեզուրը և Նախիջևանը Հայաստանին հանձնելու մասին:1920թ. դեկտեմբերի 2 — Հայաստանում իշխանության խաղաղ փոխանցումը բոլշևիկներին:1920թ. դեկտեմբերի 2-3 Ալեքսանդրապոլի հաշտության պայմանագրի կնքումը:1920թ. դեկտեմբերի 25 — Ինքնավար Սյունիքի հռչակումը:

թերթիկ 7

1. Նկարագրե՛ք Տիգրան Մեծի արշավանքները։

Ք․ա 94թ․Ծոփքը միացնում է Մեծ հայքին

Ք․ա 69-66թթ․ հայ հռոմեական պատերազմը

Ք․ա 69թ․ հոկտեմբերին Տիգրանակերտի ճակատամարտը

Կապադովկիայի արշավանք Մ․թ․ա․ 93 թվականին հայ-պոնտական զորքերը իրագործում են դաշնակցային պայմանագրի առաջին գործնական քայլը՝ համատեղ կերպով ներխուժելով Կապադովկիայի թագավորություն։

Պարթևական մեծ արշավանք ։Արդյունավետ ռազմական բարեփոխումներից հետո, մ․թ․ա․ 87 թվականին, Մեծ Հայքի թագավորության զորախմբերը սկսում են ասպատակել Պարթևստանի սահմանները։

Սելևկյան թագի նվաճում։

Ք․ա 93թ․Կորդուքի արշավանքը։

Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում։Բազմելով Սելևկյան գահին՝ Տիգրան Մեծի տերությունը հարավում սկսում էր անմիջականորեն հարել Նաբաթեայի և Հրեաստանի թագավորություններին։

Ք․ա․92թ․ Տիգրան II-ը գրավում է Վիրքը և Աղվանքը։

Ք․ա․ 87թ․Հայկական բանակը ներխուժում է Մարաստան և գրավում Էկբատանը։

2. Թվարկե՛ք Հայաստանում քրիստոնեության պետական կրոն հռչակման պատճառները և հետևանքները։Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման հետ կապված է սբ. Հռիփսիմեի և նրա կույսերի մահը: Ըստ ավանդույթի, քրիստոնեություն ընդունած աղջիկները, որոնք ծննդով Հռոմից էին, Դիոկլետիանոս կայսեր հետապնդումներից փախչում են արևելք: Նրանք ապաստան են գտնում Հայաստանի մայրաքաղաք Վաղարշապատից ոչ հեռու մի տեղանքում:Տրդատ թագավորը, գերված կույս Հռիփսիմեի գեղեցկությամբ, ցանկանում է նրան կնության առնել, բայց հանդիպելով դիմադրության նրա կողմից և մերժվելով, հրամայում է տաժանակիր մահվան դատապարտել Հռիփսիմեին և նրա ընկերուհիներին: Սակայն նրանցից մեկին,Նունեին, հաջողվում է փախչել Վրաստան և քրիստոնեություն քարոզել այնտեղ: Իր ծավալած գործունեության համար նա հետագայում դասվում է սրբերի շարքը, որպես սբ. Նինո:Հռիփսիմեականների մահապատիժը մեծ ազդեցություն է թողնում թագավորի վրա և նա ծանր հիվանդանում է: Տրդատի քույրը բազմիցս տեսնում է երազում, որ իր եղբորը բուժում է Գրիգորը, որը գտնվում էր մահապարտների բանտազնդանում: Թագավորին բժշկելու համար նա ազատ է արձակվում և հողին է հանձնում Հռիփսիմեականների սուրբ մասունքները: 66 օրյա քրիստոնեության քարոզից հետո նա լրիվ բուժում է Տրդատին:

3. Ի՞նչ արդյունք ունեցավ Իսրայել Օրու գործունեությունը։Իսրայել Օրին առանց ինչ-որ մեկի միջնորդության կապեր հաստատեց կուրֆյուստի հետ, ով հետագայում նրան բավականին շատ օգնեց իր նպատակն իրագործելու հարցում: Օրին գործեց անձնվիրաբար, զոհաբերեց անգամ սեփական, հենց թեկուզ ֆինանսական միջոցները իր նպատակին հասնելու համար: Առաջինն էր, ով ազատագրության հարցին դիվանագիտական մոտեցում ցուցաբերեց: Իհարկե, պատմված բոլոր պատմություններին, թողած բոլոր արձանագրություններին հավատալ հնարավոր չէ: Քանի որ հնարավոր է՝ նա ստում էր կուրֆյուստին հանուն Հայաստանի ազատագրման: Ինչպես օրինակ՝ ներկայացնում էր, որ Հայաստանը հարուստ մի երկիր է, մինչդեռ այդ շրջանում Հայաստանը ավելի քան աղքատ էր: Օրին գործում էր անձնվիրաբար, ուներ նպատակ և, հետևաբար, ամեն ինչ անում էր դրան հասնելու համար: 4. Ներկայացրե´ք Արցախյան հիմնախնդրի լուծման փորձերի ժամանակագրությունը։1988 փետրվարի 20։ Հրավիրվում է ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 20-րդ նստաշրջանը։ Ժողովուրդը Թատերական հրապարակում պահանջում է Արցախը միացնել ՀՀ-ին։1988 փետրվարի 22։ Ստեղծվում է “Ղարաբաղ” կոմիտեն Իգոր Մուրադյանի գլխավորությամբ, որը կազմակերպում և իրագործում էր բազմահազար ցույցերը1988 փետրվարի 25-26։ Ցուցարարների թիվը հասնում է հարյուր հազարի, որը աննախադեպ ցուցանիշ է սովետական միությունում1988 փետրվարի 27-29։ Սումգայիթում իրականացվում է հայերի կոտորած1988 մարտի 24։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի և Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ Ադրբեջանին տրամադրվում է 400մլն ռուբլի գումար, որպեսզի լուծվեն ԼՂԻՄ-ում կուտակված սոցիալ-տնտեսական և մշակութային հիմնահարցերը։

4. Ներկայացրե´ք Արցախյան հիմնախնդրի լուծման փորձերի ժամանակագրությունը։1988 փետրվարի 20։ Հրավիրվում է ԼՂԻՄ մարզխորհրդի 20-րդ նստաշրջանը։ Ժողովուրդը Թատերական հրապարակում պահանջում է Արցախը միացնել ՀՀ-ին։1988 փետրվարի 22։ Ստեղծվում է “Ղարաբաղ” կոմիտեն Իգոր Մուրադյանի գլխավորությամբ, որը կազմակերպում և իրագործում էր բազմահազար ցույցերը1988 փետրվարի 25-26։ Ցուցարարների թիվը հասնում է հարյուր հազարի, որը աննախադեպ ցուցանիշ է սովետական միությունում1988 փետրվարի 27-29։ Սումգայիթում իրականացվում է հայերի կոտորած1988 մարտի 24։ ԽՄԿԿ Կենտկոմի և Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ Ադրբեջանին տրամադրվում է 400մլն ռուբլի գումար, որպեսզի լուծվեն ԼՂԻՄ-ում կուտակված սոցիալ-տնտեսական և մշակութային հիմնահարցերը։

թերթիկ 8

1. Շարադրեք «Հայկ և Բել» դիցավեպի բովանդակությունը

«Հայկ և Բել» առասպելից ավանդավեպի փոխարկվելու հնամենի նմուշ է. ենթահիմքում ընկած է լույսն ու գարունը խորհրդանշող աստվածային պայքարն ընդդեմ խավարն ու ձմեռը մարմնավորող բռնակալի։ Առասպելը, պատմականանալով, կապվել է հայկական ցեղերի կամ նախահայրերի և նրանց հարավային հարևանների հետ, վերածվել դյուցազնավեպի։ Աղեղնավորը դարձել է հայ ցեղի նախնի Հայկ, իսկ բռնակալը՝ սեմական ժողովուրդների արեգակնային աստված կամ Ասորեստանի թագավոր Բել։ Վերջինս հպատակեցնում է բոլոր հսկաներին ու ժողովուրդներին։ Հայկը չի հպատակվում. իր տոհմով Բաբելոնից գալիս է Արարադ երկիրը, ապա անցնում Հարք, հիմնում իր անունով բնակավայր Հայկաշեն և բնակվում այնտեղ։ Տիտանյան Բելը դեսպան է ուղարկում Հայկի մոտ՝ առաջարկելով հնազանդություն և խաղաղություն։ Հայկը մերժում է. Բելը մեծ զորքով մտնում է Արարադ երկիրը։ Ճակատամարտում Հայկն իր երեքթևյան նետով սպանում է Բելին։ Ըստ վեպի՝ Հայկից սերում են հայերը, իսկ նրա բնակած երկիրը կոչվում է Հայք։ Կռվի վայրը Հայկն անվանում է Հայոց ձոր։

2. Թվարկեք Ռուբինյան իշխանությանը սպառնացող ներքին և արտաքին վտանգներն ու դրանց չեզոքացմանն ուղղված ռազմաքաղաքական և սոցիալ-տնտեսական քայլերը

Հայաստանից դուրս ստեղծված հայկական պետականության կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյանների իշխանությունը: 1080թ. հայ իշխան Ռուբենը Լեռնային Կիլիկիայում սեղծեց նոր հայկական իշխանություն, և անվանեց այն իր անունով՝ Ռուբինյան: Նա ապստամբություն բարձացրեց Բյուզանդիայի դեմ և կարճ ժամանակահատվածում բյուզանդացիներից ազատագրվհց Լեռնային Կիլիկիայի մի մասը: Ռուբինյան իշխանությունը սպառում էր ինչպես նաև Բյուզանդիային և սելջուկներինը: Սակայն խաչակրաց առաջին արշավանքը որոշ ժամանակով շեղեց նրանց Կիլիկիայից: Դա հնարավորություն տվեց հայերին ամրանալու և ընդարձակ պետություն ստեղծելու համար: Մանազկերտի ճակատամարտից հետո սելջուկները ստեղծեցին Իկոնիայի սուլթանությունը: Սելջուկները և այդտեղ բնակվող թուքմենական իշխանությունները դարձան Կիլիկիայի համար վտանգավոր հարևաններ:

3. Համեմատեք 19-րդ դարում Հայաստանին և հայ ժողովրդին առնչվող պայմանագրերը։Սան Ստեֆանոյի և Ադրիանապոլսի պայմանագրերը միմյանց նման են նրանով, որ Հայաստանին և հայ ժողովրդին որոշ չափով օգնություն են ցուցաբերում և փորձում են միջազգայնացնել հայկական հարցը, մինչդեռ ըստ Թուրքմենչայի և Գյուլիստանի պայամանգրերի համաձայն մենք թույլ ենք տալիս այլ պետությունների մեր փոխարեն կատարել մեր էթնիկ, պետական և տարածքային ամբողջականության հետ կապված որոշումներ՝ առանց հաշվի առնելու մեր իսկ կարծիքը։4. Թվարկեք երկրորդ աշխարհամարտի գլխավոր ճակատամարտերըՆացիստական ​​Գերմանիայի հարձակումը Խորհրդային Միության վրա՝ Ստալինգրադի մոտ հակահարձակման սկիզբըՍտալինգրադի ճակատամարտ — Կիևի ազատագրումԵրկրորդ ճակատի բացումը՝ Նացիստական ​​Գերմանիայի դեմ հաղթանակի օր

Թերթիկ 9

1. Շարադրեք հայկական հնագույն մշակույթի մասին նյութական և հոգևոր վկայություններըՀայկական մշակույթը հայ ժողովրդի ստեղծած նյութական և հոգևոր արժեքների ամբողջությունն է։ Այն ներառում է գիտությունը, արվեստը, արհեստը և, առհասարակ, մարդու կողմից ստեղծած ամեն ինչ։Մշակույթի ճյուղերն են լեզուն, գրականությունը, ճարտարապետությունը, քանդակագործությունը, նկարչությունը, երաժշտարվեստն ու պարարվեստը, թատրոնն ու կինոն և այլն։Պատմական հանգամանքների բերումով հայկական մշակությը ձևավորվել ու զարգացել է ոչ միայն բուն Հայաստանում, այլև Սփյուռքում։2. Որոնք են հայկական Ոսկեդարի և Վերածննդի պատճառներն ու դրանց կարճաժամկետ և երկարաժամկետ հետևանքները:Ոսկեդարի և վերածննդի պատճառը միանշանակ Հայոց գրերի ստեղծումն է եղել, քանի որ առանց դրա իմաստ չէր ունենա գրականության ասպարեզում աշխատանքներ կատարել այնպիսի հաճախականությամբ, ինչպիսին եղել է Ոսկե դարի ժամանակ, քանզի այդ դեպքում մենք պարզապես կգովաբանեինք այն երկրին, այն ազգին, որի լեզուն կօգտագործեինք տվյալ աշխատությունները կազմելու համար։ Կարճաժամկետ հետևանքներից էր, անշուշտ համատարած հայոց լեզվի գործածումը, իսկ երկարաժամկետ հետևանք կարող է դիտվել հետագայում հայ գրականության մեջ բազմաթիվ հաջողությունները, ինչպես նաև սեփական լեզուն ու գիրն ունենալը և դեպի անկախություն հերթական քայլ անելը։3. Արդյոք հայ ժողովուրդը հաղթեց 1918 թվականի մայիսին: Պատասխանը հիմնավորե՛լԵթե չլիներ 1918 թվականի մայիսյան հաղթանակը, ապա Հայաստանը կվերանար որպես պետություն, որպես ազգ, որպես ժողովուրդ և որպես մշակույթ։ Թուրքիան կիրագործեր իր երիտթուրքական ծրագիրը, և հայ ժողովուրդն անվերադարձ կոչնչացվեր երկրի երեսից։

4. Ներկայացրեք հայոց երրորդ հանրապետության ժամանակագրությունը1991թ. սեպտեմբերի 21 Անկախության հանրաքվեի անցկացումը Հայաստանում:1991թ. սեպտեմբերի 23 – Գերագույն խորհրդի կողմից Հայաստանի անկախության հռչակումը։1991թ․ հոկտեմբերի 16 – 1-ին նախագահական ընտրությունների անցկացումը Հայաստանում:1991թ. դեկտեմբերի 10 – Անկախության հանրաքվեի անցկացումը ԼՂՀ–ում:1991թ. դեկտեմբերի 21 – Անկախ Պետությունների Համագործակցության (ԱՊՀ) ստեղծումը:1992թ. մայիսի 9 — Շուշիի ազատագրումը:1995թ. հուլիսի 5 — ՀՀ սահմանադրության ընդունումը:1996թ. Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի վերագործարկումը: Հրազդանի ջէկի 5-րդ բլոկի շահագործումը:1998թ. – Նախագահական արտահերթ ընտրություններ Հայաստանում։1999թ. հոկտեմբերի 27 – Ահաբեկություն Ազգային ժողովում:2006թ. դեկտեմբերի 10 – ԼՂՀ սահմանադրության ընդունումը: 1990-ական թթ.- 2018թ. Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման գործընթացի ծավալումը:2008թ. փետրվարի 19 — Նախագահական ընտրություններ ՀՀ ում:2008թ. – Համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի սկիզբը:2009թ. ՀՀ ի և Թուրքիայի միջև երկկողմ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման և զարգացման մասին արձանագրությունների ստորագրումը Ցյուրիխում:2015թ. հունվարի 29 — «Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի համա հայկական հռչակագրի» ընդունումը:2015թ. ապրիլի 24 – Հայոց ցեղասպանության 100 ամյա տարելիցի նշումը:2015թ. դեկտեմբերի 6 — Համաժողովրդական հանրաքվեով սահմանադրական երկրորդ փոփոխության հաստատումը:2016թ. ապրիլի 1–4 – Ադրբեջանի սանձազերծած քառօրյա պատերազմը։2017թ. նոյեմբերի 24 – «Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերություն» համաձայնագրի ստորագրումը:2018թ. մարտի 2 Ազգային ժողովում Արմեն Սարգսյանի ընտրվելը ՀՀ նախագահ:2018թ․ ապրիլ–մայիս — «Թավշա հեղափոխությունը» Հայաստանում: 2018թ. ապրիլի 23 — Ս. Սարգսյանի հրաժարականը վարչապետի պաշտոնից:2018թ. մայիսի 8 – Ն. Փաշինյանի ընտրվելը ՀՀ վարչապետ:2018թ. դեկտեմբերի 9 – Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրություններ:

թերթիկ 10

1. Ներկայացրեք Հայկազուն Երվանդականների գործունեությունը

Ք. ա. 334 թ․ Ալեքսանդրը պատերազմ սկսեց Աքեմենյան տերության դեմ: Հակառակորդների միջև վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ Ք. ա. 331 թվականին Գավգամելայի մոտ։ Դարեհ II–ը պարտվեց և դիմեց փախուստի: Շուտով նա սպանվեց, իսկ Աքեմենյան տերությունը կործանվեց: Հայերն աքեմենյան զորքի կազմում մասնակցում էին Գավգամելայի ճակատամարտին: Մեծ Հայքի զորքերը ղեկավարում էր Օրոնտես-Երվանդ III–ը, իսկ Փոքր Հայքինը՝ Միթրաուստեսը: Հայկական զորքերը հերոսաբար մարտնչեցին և արժանապատվորեն հայրենիք վերադարձան Գավգամելայի ճակատամարտից հետո ստեղծված բարենպաստ իրավիճակում վերականգնվեց Հայաստանի անկախու թյունը։ Օրոնտես–Երվանդ III–ը թագավոր հռչակվեց Մեծ Հայքում,իսկ Միթրաուստեսը՝  Փոքր Հայքում: Այսպես վերականգնվեց Հայկազունի Երվանդականների թագավորությունը:

1. Ներկայացրեք Հայկազուն Երվանդականների գործունեությունըՔ. ա. 334 թ․ Ալեքսանդրը պատերազմ սկսեց Աքեմենյան տերության դեմ: Հակառակորդների միջև վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ Ք. ա. 331 թվականին Գավգամելայի մոտ։ Դարեհ II–ը պարտվեց և դիմեց փախուստի: Շուտով նա սպանվեց, իսկ Աքեմենյան տերությունը կործանվեց: Հայերն աքեմենյան զորքի կազմում մասնակցում էին Գավգամելայի ճակատամարտին: Մեծ Հայքի զորքերը ղեկավարում էր Օրոնտես-Երվանդ III–ը, իսկ Փոքր Հայքինը՝ Միթրաուստեսը: Հայկական զորքերը հերոսաբար մարտնչեցին և արժանապատվորեն հայրենիք վերադարձան Գավգամելայի ճակատամարտից հետո ստեղծված բարենպաստ իրավիճակում վերականգնվեց Հայաստանի անկախու թյունը։ Օրոնտես–Երվանդ III–ը թագավոր հռչակվեց Մեծ Հայքում,իսկ Միթրաուստեսը՝ Փոքր Հայքում: Այսպես վերականգնվեց Հայկազունի Երվանդականների թագավորությունը:

2. Վերլուծեք միջնադարյան Հայաստանի կրթական համակարգի դրական և բացասական և կողմերի պատճառներն ու հետևանքներըV-VII դդ. մեծ զարգացում ապրեց հայ դպրոցը: Դեռևս Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի օրոք մեծ թվով հայ երիտասարդներ ուղարկվում էին սովորելու հունական և ասորական կրթական կենտրոններում:Նրանք վերադառնալուց հետո վարում էին ուսուցչական գործունեություն: Այդ քաղաքականությունը շարունակվեց նաև VI-VII դարերում: Հունական փայլուն կրթություն ստացած հայ գործիչների շնորհիվ մեծապես հղկվեց հայերենը, ստեղծվեց հունաբան դպրոցը: Էլ ավելի աճեց դպրոցական ցանցը:Դպրոցներ գործում էին գործնականում բոլոր գավառներում: Կրթությանը մեծ հարված հասցրեց Հայաստանում արաբական տիրապետությունը, որի արդյունքում շատ դպրոցներ փակվեցին, և մշակութային կյանքն էական անկում ապրեց:3. Ներկայացրեք Ձեր կարծիքը 1828-29թթ. Ռուս թուրքական պատերազմում հայերի մասնակցության դերի և հետևանքների մասինՌուսների հաջողությունները և’ Կովկասում, և’ Բալկաններում մեծ իրարանցում առաջացրին ոչ միայն Թուրքիայի, այլև եվրոպական պետությունների կառավարող շրջաններում։ Անգլիայի հրահրումով Թուրքիան մեծ ուժեր է կուտակում Էրզրումում և 1829 թվականի գարնանը հարձակման է անցնում։ Նրանք կարողանում են ներխուժել Ախալցխա և կորուստներ պատճառել տեղի կայազորին։Ռուսական զորքերին հաջողվում է կասեցնել թուրքերի գրոհները, անցնել հարձակման և գրավել Էրզրումը։ Այդ օրերին Պասկևիչի բանակ եկավ ռուս մեծ բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինը, նա եղավ Էրզրում քաղաքում, որի մասին իր ուղեգրություններում գրում է. «Մենք տեսանք քաղաքը, որ զարմանալի տեսարան էր։ Թուրքերն իրենց տափակ կտուրներից մռայլ նայում էին մեզ։ Հայերը, աղմկելով, վխտում էին նեղ փողոցներում։ Նրանց տղաները վազում էին մեր ձիերի առջևից` խաչակնքելով և կրկնելով’ քրիստոնյաներ, քրիստոնյաներ»։Արևմտահայությունը ձգտում էր թոթափել թուրքական տիրապետությունը, ուստի պատերազմի ընթացքում օգնում էր ռուսական զորքին։

Նախաքննական հարցեր

1. Շարադրե´ք Կարսի պայմանագրի բովանդակությունը;

Պայմանագրով Թուրքիային են անցել Կարսի մարզը գրեթե ամբողջությամբ և Սուրմալուի գավառը  ներառյալ Արարատ լեռն իր հարակից շրջաններով, իսկ Ադրբեջանին՝ Նախիջևանի շրջանը, որը սահմանվել է որպես ինքնավար կազմավորում։ Արդյունքում Հայաստանը կորցրել է իր տարածքի գրեթե կեսը։ Պայմանագրի դրույթները պարտադրվել են խորհրդային Հայաստանի կառավարությանը ռուս բոլշևիկյան կառավարության և անձամբ Ստալինի ճնշման տակ։

2. Ի՞նչ արդյունք ունեցավ Աղասի Խանջյանի գործունեությունը;

Խանջյանը մեծ ջանքեր է ներդրել ՀԽՍՀ ժողովրդական տնտեսության զարգացման առաջին և երկրորդ հնգամյակների ծրագրերն իրականացնելու, մշակութային հեղափոխության հաղթանակն ապահովելու և ժողովրդական կրթության գործը կազմակերպելու ուղղությամբ։ Նա առանձին ուշադրություն է նվիրել հայրենադարձության կազմակերպմանը, ինչպես նաև սփյուռքահայության առաջադեմ ուժերի և Խորհրդային Հայաստանի կապերի ամրապնդմանը։ Պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով:

3. Ո՞րն էր 1988թ.-ի ազգային հեղափոխության գլխավոր պատճառը: Պատասխանը հիմնավորե´ք;

Գլխավոր պատճառը այն էր, որպիսզի Ղարաբաղը հետ միացվեր Հայաստանին:

4. Ներկայացրե´ք քաղաքական ուժերի դերը հայոց երրորդ հանրապետությունում։

Թարգմանություն

ЛЕВ И СОБАЧКА

В Лондоне показывали диких зверей и за смотренье брали деньгами или собаками и кошками на корм диким зверям.

Одному человеку захотелось поглядеть зверей: он ухватил на улице собачонку и принёс её в зверинец. Его пустили смотреть, а собачонку взяли и бросили в клетку ко льву на съеденье.

Собачка поджала хвост и прижалась в угол клетки. Лев подошёл к ней и понюхал её.

Собачка легла на спину, подняла лапки и стала махать хвостиком.

Лев тронул её лапой и перевернул.

Собачка вскочила и стала перед львом на задние лапки.

Лев смотрел на собачку, поворачивал голову со стороны на сторону и не трогал её.

Когда хозяин бросил льву мяса, лев оторвал кусок и оставил собачке.

Вечером, когда лев лёг спать, собачка легла подле него и положила свою голову ему на лапу.

С тех пор собачка жила в одной клетке со львом, лев не трогал её, ел корм, спал с ней вместе, а иногда играл с ней.

Один раз барин пришёл в зверинец и узнал свою собачку; он сказал, что собачка его собственная, и попросил хозяина зверинца отдать ему. Хозяин хотел отдать, но, как только стали звать собачку, чтобы взять её из клетки, лев ощетинился и зарычал.

Так прожили лев и собачка целый год в одной клетке.

Через год собачка заболела и издохла. Лев перестал есть, а всё нюхал, лизал собачку и трогал её лапой.

Когда он понял, что она умерла, он вдруг вспрыгнул, ощетинился, стал хлестать себя хвостом по бокам, бросился на стену клетки и стал грызть засовы и пол.

Целый день он бился, метался в клетке и ревел, потом лёг подле мёртвой собачки и затих. Хозяин хотел унести мёртвую собачку, но лев никого не подпускал к ней.

Хозяин думал, что лев забудет своё горе, если ему дать другую собачку, и пустил к нему в клетку живую собачку; но лев тотчас разорвал её на куски. Потом он обнял своими лапами мёртвую собачку и так лежал пять дней.

На шестой день лев умер.

Լոնդոնում ցույց էին տալիս վայրի կենդանիներին և նայելու համար գումար, շուն և կատու էին վերցնում վայրի կենդանիներին կերակրելու համար:

Մի մարդ ցանկանում է կենդանիներին տեսնել: Փոխոցից մի շուն է վերցնում և տանում գազանանոց: Նրան թողնում են նայելու, իսկ շունիկին ցերցնում և գցում են առյուծի մոտ, որպես ուտի:

Շունը պոչը ներս է տանում և վախից անկյունում կուչ է գալիս, Առյուծը մոտենում է նրան և հոտհոտում: Շունիկը պառկում է մեջքի վրա, բարձրացնում է թաթիկները և սկսում է պոչը խաղացնել:

Առյուծը իրեն թաթով դիպչում է և պտտում:

Շունը արագ վեր է կենում և կանգնում է առյուծի դիմաց հետևի երկու թաթիկների վրա:

Առյուծը նայում է շունիկին, թեքում է գլուխը այս կողմից այն կողմ և չի դիպչում շունիկին:

Երբ տերը առյուծին միս է գցոըմ, նա մի կտոր պոկում և թողնում է շունիկին:

Երեկոյան, երբ առյուծը պառկում է քնելու, շունիկը պառկում է նրա կողքին և գլուխը դնում է նրա թաթին:

Այդ օրվանից ի վեր շունիկը ապրում է առյուծի հետ մեկ վանդակում, առյուծը չէր կպտնում նրան, քնում էր նրա հետ միասին, իսկ երբեմն խաղում էր նրա հետ:

Մեկ անգամ մի պարոն եկավ գազանանող և իմացավ իր շունիկին: Նա ասաց, որ շունիկը իր սեփականն է, և խնդրեց գազանանոցի տիրոջը շանը տալ իրեն, Տերը ցանկացավ տալ, սակայն հենց սկսեցին կանչել շունիկին, որպեսզի հանեն վանդակից, առյուծը բարձր մռնչած:

Այդպես վանդակում առյուծն ու շունը ապրեցին մի ամբողջ տարի:

Մեկ տարի անց շունը հիվանդացավ և սատկեց: Առյուծը դադարեց ուտել, անընդհատ հոտհոտում է, լպստում շանը և թաթով հա դիպչում էր նրան:

Երբ նա հասկացավ, որ շունը սատկել է, նա հանկարծ ցատկեց, սկսեց պոչը շարժել, թռավ վանդակի պատին և սկսեց կռծել գետինը:

Ամբողջ օրը նա վազում էր վանդակում այստեղ –այնտեղ, այնուհետև պառկեծ սատկած շան կողքը և հանգստացավ: Տերը ցանկացավ տանել սատկած շանը, սակայն առյուծը ոչ մեկին մոտ չէր թողնում:

Տերը կարծում էր, որ առյուծը մկոռանա իր վիշտը, որ նրան մեկ այլ շուն տա, և մի կենանի շունիկ թողեց նրա վանդակ, սակայն առյուծն այդ պահին նրան մաս-մաս աչեց, այնուհետև նա իր թաթերով գրկեց մահացած շանը և այդպես պառկած մնաց 5 օր:

Վեցերորդ օրը նա մահացավ:

Թարգմանություն

Один раз я сидел, сидел и ни с того ни с сего вдруг такое надумал, что даже сам удивился. Я надумал, что вот как хорошо было бы, если бы все вокруг на свете было устроено наоборот. Ну вот, например, чтобы дети были во всех делах главные и взрослые должны были бы их во всем, во всем слушаться. В общем, чтобы взрослые были как дети, а дети как взрослые. Вот это было бы замечательно, очень было бы интересно.

Во-первых, я представляю себе, как бы маме «понравилась» такая история, что я хожу и командую ею как хочу, да и папе небось тоже бы не понравилось, ну а о бабушке и говорить нечего, она бы наверное целые дни от меня ревела бы. Что и говорить, я бы показал им почем фунт лиха, я все бы им припомнил!

Например, вот мама сидела бы за обедом, а я бы ей сказал:

«Ты почему это завела моду без хлеба есть? Вот еще новости! Ты погляди на себя в зеркало, на кого ты похожа? Вылитый Кощей! Ешь сейчас же, тебе говорят! — И она бы стала есть, опустив голову, а я бы только подавал команду: — Быстрее! Не держи за щекой! Опять задумалась? Все решаешь мировые проблемы? Жуй как следует! И не раскачивайся на стуле!»

И тут вошел бы папа после работы, и не успел бы он даже раздеться, а я бы уже закричал:

«А, явился! Вечно тебя надо ждать! Мой руки сейчас же! Как следует, как следует мой, нечего грязь размазывать. После тебя на полотенце страшно смотреть. 

Но я не успел придумать, что бы я сказал бы, потому что в это время вошла мама, самая настоящая, живая, и сказала:

— Ты еще сидишь. Ешь сейчас же, посмотри, на кого ты похож? Вылитый Кощей!

Եթե ես չափահաս լինեի

Մի անգամ նստած էի և հանկարծ այնպիսի բան մտքովս անցավ,  որ ինքս էլ զարմացա ։  Ես մտածեցի, որ լավ կլիներ, եթե ամեն ինչ ամբողջ աշխարհում ամեն ինչ հակառակ լիներ. Դե, օրինակ, որ երեխաները բոլոր գործերում լինեն գլխավորը և մեծահասակները պետք է ամեն ինչում, ամեն ինչում հնազանդվեն: Ընդհանուր առմամբ, որպեսզի մեծերը երեխու նման լինեն, իսկ երեխաները մեծերի նման լինեն. Դա կլիներ հրաշալի, դա կլիներ շատ հետաքրքիր:

Նախ, ես պատկերացնում եմ, թե ինչպես մորդ «դուր եկավ» նման պատմությունը, որ ես գնում եմ և կառավարում եմ իրեն, ինչպես ցանկանամ, հորս էլ նույնպես դա դուր կգար, տատուս մասին խոսք անգամ չի կարող լինել, նա երևի օրերով լաց կլիներ իմ պատճառով: Ինչ կարելի է ասել, ես նրանց ցույց կտայի, ամեն ինչ կհիշեցնեի: Օրինակ, մայրս ճաշելուց կիներ, ես նրան կասեի.

Սա ինչ նոր բան է ուտել առանց հացի, այ քեզ նորություն: Դու քեզ նայել ես հայելու մեջ, ում նման ես, իսկը լողլող ծերուկ լինես: Հենց հիմա քեզ ասում եմ կեր: Եվ նա կսկսեր ուտել, գլուխը կախ, և ես միայն նրան հրամաններ կտայի՝ արագ, բերանումդ մի պահի, նորից մտքերով ես, հա համաշխարհային հարցեր ես լուծում, ծամիր ինպչես հարկն է, և աթոռին մի ճոճորվիր:

Եվ հայրս աշխատանքից հետո կմտներ, նույնիսկ չէր հասցնի հանել շորերը, ես արդեն բարձրաձայն կասեի.

Իյա, հայտնվեցիր հա, քեզ պետք է միշտ սպասենք, հենց հիմա լվա ձեռքերդ, ինչպես հարկն է լցա, ինչ ես կեղտը տարածում: Քեզանից հետք սրբիչին վախենում ենք նայել:

Բայց ես չհասցրեցի մտածել, թե ինչ կասեի, քանի որ այդ ժամանակ մայրս մտավ, իրական, կենդանի, եւ ասաց:

— Դու դեռ նստած ես։ Հիմա կեր, նայիր, թե ում ես նման ։  Իսկը լղլղան ծերուկի:

Տնային աշխատանք

1.Քվազերներ

Երկնային ծագում ունեցող ռադիոալիքների ճառագայթման աղբյուրը՝ քվազարը, հզոր էնեգիայով օժտված հեռավոր գալակտիկայի կորիզ է հանդիսանում։ Առաջին անգամ այդ չափազանց պայծառ երկնային մարմինների ուշադրության արժանանալու պատճառը դրանց էլեկտրամագնիսական ճառագայթման սպեկտրում կարմիր շեղման գրանցումն էր ինչպես տեսանելի լույսի, այնպես էլ ռադիոալիքային տիրույթներում։ Այլ խոսքով՝ աստղը կազմող նյութի ճառագայթման հաճախությունը ավելի փոքր էր, քան երկրային պայմաններում նույն նյութի ճառագայթման հաճախությունը։ Բացի այդ, ճառագայթման անկյունային բաշխվածությունը առավելապես նմանեցվում էր կետային աղբյուրի, ասել է թե աստղերի ճառագայթմանը, քան ձգված աղբյուրի տեսքով գալակտիկաների ճառագայթմանը։

2.Մետագալակտիկա

Գալակտիկաների և նրանց խմբերի հսկայական համակարգ, որի մասն են կազմում ժամանակակից խոշորագույն աստղադիտակների համար մատչելի բոլոր գալակտիկաները։ Մետագալակտիկայի ներկայումս դիտվող մասում գալակտիկաների թիվն անցնում է մեկ միլիարդից։

3.Հաբլի օրենքը

Հաբլի օրենքը համարվում է տիեզերքի ընդարձակման՝ դիտումներով առաջին փաստարկված հիմքը և այսօր մեծ պայթյունի օգտին ամենից շատ մեջբերվող վկայությունն է։ Զուտ այս ընդարձակումոբ պայմանավորված աստղագիտական օբյեկտների շարժումը հայտնի է որպես հաբլյան լայնացում։

Չնայած այս օրենքը լայնորեն վերագրվում է Էդվին Հաբլին, առաջին անգամ այն հարաբերականության ընդհանուր տեսության հավասարումներից արտածել է Ջորջ Լեմետրը 1927 թվականի հոդվածում, որտեղ առաջ է քաշում տիեզերքի ընդլայնման գաղափարը և գնահատում է ընդլայնման արագության մեծությունը, որն այժմ կոչվում է Հաբլի հաստատուն Երկու տարի անց Էրվին Հաբլը հաստատեց այդ օրենքի գոյությունը և այժմ իր անունը կրող հաստատունի համար ավելի ճշգրիտ արժեք որոշեց։ Հեռացող օբյեկտների արագությունները Հաբլը հաշվարկել է նրանց կարմիր շեղումներից, որոնցից շատերը ավելի վաղ չափել էր Վեստո Սլայֆերը 1917 թվականին։

4. Տիեզերքի առաջացման Մեծ պայթյունի վարկածը:

Պայթյունի պահից նյութը սկսեց ընդարձակվել և դա անում է մինչ այժմ: Գիտնականները անընդհատ կրկնում են, որ տիեզերքը շարունակաբար ընդլայնվում է: Այդ պատճառով Մեծ պայթյունի տեսությունը ներառում է ընդարձակվող տիեզերքի տեսությունը: Մի կետում պահված նյութը ոչ միայն սկսեց ընդարձակվել, այլեւ սկսեց ավելի բարդ կառուցվածքներ կազմել: Մենք վերաբերում ենք ատոմներին և մոլեկուլներին, որոնք, կամաց-կամաց, կենդանի օրգանիզմներ էին կազմում:Գիտնականները գնահատել են Մեծ պայթյունի մեկնարկի ամսաթիվը: Այն իր ծագումն ունեցել է մոտավորապես 13.810 միլիոն տարի առաջ: Այս փուլում, երբ տիեզերքը նոր է ստեղծվել, այն կոչվում է նախնադարյան տիեզերք: 

Урок 22

Домашнее задание :

Упр.1  Допишите антонимы к словосочетаниям.

1. Свежий хлеб – испорченный хлеб

Свежий журнал – порченый журнал

Свежий воротничок – несвежий воротничок

Свежий ветер – теплый ветер

Свежий взгляд – изнуренный взгляд

2. Бледный луч – яркий луч

Бледные краски – светлые краски

3. Легкий вопрос – сложный вопрос

Легкий аромат – резкий аромат

Легкая ноша – тяжелая ноша

Легкая походка – тяжелая походка

Легкий характер – сложный характер

4. Глубокий сон – поверхностный сон

Глубокое озеро – мелкое озеро

Глубокое дыхание – легкое дыхание

Глубокий след – незаметный след

Упр. 2 : Подберите антонимы к словам. По вертикали получится слово.

Широкий – узкий

Твердый – мягкий

Старый – новый

Скучный – интересный

Бесполезный – полезный

Неряшливый – опрятный

 Спишите, вставляя пропущенные буквы. Укажите неопределённо-личные и обобщённо-личные предложения. Устно объясните, какими формами глагола выражено в каждом предложении сказуемое.

1) Бездонную бочку водой не наполнишь. (Посл.)

2) Вас просят к телефону.

3) Дело словом не заменишь. (Посл.)

4) Поднялся шум, прощальный плач, ведут на двор осьмнадцать кляч, в возок боярский их впрягают. (П.)

5) На войне встречаешь разных людей. (Симонов.)

6) В лесах прорубали с запада на восток широкие просеки. (Пауст.)

7) Стой за правду герой. (Посл.)

8) Мне даже на пакетах пишут «ваше превосходительство».(Г.)

9) Любишь кататься — люби и саночки возить. (Посл.)

10) На даче спят под стук дождя.

11) А за стеной всё что-то делалось, делалось, и вот, наконец, и нас позвали к столу. 

Քիմիա

• քանի՞  միլիոն օրգանական  նյութ  է  հայտնի  մարդկությանը:

Աշխարհում հայտնի է ավելի քան 186 մլն օրգանական նյութեր:

• որո՞նք են  օրգանական  նյութերի  բազմաթվության  պատճառները:

1-ին պատճառն այն է, որ օրգանական միացությունների հիմքը ածխածնի ատոմների շղթան է, որը տեսականորեն կարող է անսահման երկար լինել։

2-րդ պատճառն այն է, որ այս շղթան կարող է ունենալ այլ կառուցվածք (գծային, ճյուղավորված, ցիկլային)։

Եվ 3-րդ պատճառը՝ ածխածնի ատոմների միջև կարող են լինել տարբեր կապեր՝ պարզ, կրկնակի, եռակի։ Արդյունքում, իզոմերիզմն առաջանում է, երբ միևնույն բաղադրության նյութը գոյություն ունի բազմաթիվ իզոմերների տեսքով, որոնք ունեն տարբեր կառուցվածք, բայց տարբեր հատկություններ։

• ինչպիսի՞ քիմիական  կապ  է  առկա  օրգանական  նյութերի մոլեկուլներում:

Կովալենտային, իոնային, և մետաղական կապերը:

• որո՞նք են  կենսական  տարրերը, ինչու՞  են  են  այդպես  անվանում:

Կենսական տարերը դա կենդանի օրգանիզմին աճելու, զարգանալու եւ բնականոն գործունեությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ տարրեր են ։ Բոլոր օրգանիզմներին անհրաժեշտ է ածխածնի, ջրածին, թթվածին և ազոտ, որոնք իրենց են հասնում սննդի, օդի և ջրի հետ, քանի որ այդ էլեմենտներից է բաղկացած մարմնի հյուսվածքները:

• ի՞նչ նյութեր  են  պարունակվում  մարդու  կողմից  ընդունած  սննդամթերքը (անօրգանական  և  օրգանական), բերեք օրինակներ:

Այսպիսով, մեր սնունդը պարունակում է ածխաջրեր, ճարպեր, սպիտակուցներ, հանքային աղեր և ջուր։ Այս բոլոր նյութերն անհրաժեշտ են մեր սնուցման համար։

Ձու, կաթ, մածուն և այլն:

• ի՞նչ է  ֆոտոսինթեզը՝ լուսասինթեզը, ինչպիսի՞  նյութեր  են  ստացվում  բույսերում լուսասինթեզի  հետրանքով (անօրգանական  և  օրգանական):

ֆոտոսինթեզը կամ լուսասինթեզը դա ածխաթթու գազից և ջրից` լույսի ազդեցության տակ օրգանական նյութերի առաջացումն է:

• որո՞նք են  ածխաջրածինների  բնական  աղբյուրները:

Ածխաջրերի բնական աղբյուրներից է նավթը, բնական գազը, թերթաքարը, ածուխը:

• ինչու՞ է  նավթը  համարվում  <<սև  ոսկի>> :
• ինչպիսի՞  նյութեր են  պոլիմերները, օրինակներ:

Պոլիմերները մեծ մոլեկուլային զանգված ունեցող քիմիական միացություններ են՝ մակրոմոլեկուլներ, որոնք  բաղկացած են բազմաթիվ անգամ կրկնվող ատոմական խմբերից՝ մոնոմերային օղակներից:

• Ապակի. Այն հայտնաբերվում է բնականաբար և արտադրվում է նաև մարդու կողմից `սիլիցիումի, ալյումինի, կրաքարի և այլ հումքի խառնուրդների մեջ բարձր ջերմաստիճանի կիրառումից:
• Սիլիկոն. հիմնականում սիլիցիումից և թթվածնից կազմված միացություն, որն օգտագործվում է պրոթեզների արտադրության համար և նաև որպես սոսինձ և մեկուսիչ:

Տնային աշխատանք

171. Արահետը ձգվեց բլուրն ի վեր ու որոշակիորեն հասկացա, որ հասել ենք բլրի ստորոտին:

Ետևից եկողների համար դանակով ծակծկող փշերն ու լիանաները կտրում ու ճամփա էր բացում:

Նա աղմկոտ էր շնչում, բայց ոտքերը դնում էր փափուկ խոտի վրա անաղմուկ:

Հարթ քայլում էր ճանապարհով կարծես շատ հեշտ էր բարձրանում:

Գրանիտե հիսուն ֆուտ բարձրությամբ ժայռը տեսանք թավուտի միջով:

Խոտերը շատ լավ էին քողարկում բույնը:

172. Ա. Հպարտանալ, կարոտել, սիրել, մտաբերել:

Բ. Հողը, ծնողներին, ջուրը, ընկերների, հողին, ընկերներով, հողով, քրոջը ,ջրին, քրոջով, ջրով, հայրենիքը, արևը, արևին:

Հպարտանալ քրոջով, հպարտանալ ջրով, հպարտանալ հողով,հպարտանալ ընկերներով, կարոտել ծնողներին, կարոտել հողին, կարոտել հայրենիքը, կարոտել արևին, կարոտել քրոջը, սիրել ծնողներին, սիրել ընկերներին, սիրել քրոջը, սիրել հողը, սիրել հայրենիքը, սիրել արևը, մտաբերել հայրենիքը, մտաբերել ջուրը, մտաբերել արևը, մտաբերել արևը, մտաբերել քրոջը:

174. Ա.Անվավոր չմուշկները Լոնդոնում են հայտնագործվել առաջին օգտագործողն էլ բելգիացի երաժիշտ Ժոզեֆ Մարլինն է եղել: Նա դրոնցով եկավ(եկավ,գալիս էր) պարահանդես ու ամբողջ երեկո սահեց(սահեց,սահում էր) չմուշկներով ու միաժամանակ ջութակ նվագեց(նվագեց,նվագում էր):

Անվավոր չմուշկները Լոնդոնում են հայտնագործվել առաջին օգտագործողն էլ բելգիացի երաժիշտ Ժոզեֆ Մարլինն է եղել: Նա դրոնցով գալիս էր(եկավ, գալիս էր) պարահանդես ու ամբողջ երեկո սահում էր(սահեց, սահում էր) չմուշկներով ու միաժամանակ ջութակ նվագում էր(նվագեց,նվագում էր):

Բ.Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է լուսնի վրա տեղադրել հայելիներ, որոնք արեգակի ճառագայթները անդրադարձնելու են(անդրադարձնելու են, կանդրադարձնեն) երկիր այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել առանց արհեստական լուսավորության: Լուսնային հայելիները փոխարինելու են(փոխարինելու են, կփոխարինեն) փողոցային լապտերներին ու դինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու հնարավորություն տալու են(տալու են, կտան): Դրա համար պահանջվելու է(պահանջվելու է, կպահանջվի) 200 հազար քար. կմ հայելի:

Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է լուսնի վրա տեղադրել հայելիներ, որոնք արեգակի ճառագայթները կանդրադարձնեն(անդրասարձնելու են, կանդրադարձնեն) երկիր այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել առանց արհեստական լուսավորության: Լուսնային հայելիները կփոխարինեն(փոխարինելու են, կփոխարինեն) փողոցային լապտերներին ու դինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու հնարավորություն կտան(տալու են, կտան): Դրա համար կպահանջվի(պահանջվելու է, կպահանջվի) 200 հազար քար. կմ հայելի:

Տարբերությունը բայերի ժամանակաձևի մեջ է:

175. Կապույտ-լուրթ, կարմիր-ալ, կանաչ-կանաչագույն, դեղին-շեկ, սպիտակ-սպիտակ, սև-թուխ, մոխրագույն-գորշագույն:

176. Մի օր Փարսին թխվածք պատրաստելու համար վերցրեց ալյուր, ջուր, հաղարջ, սալոր, շաքար ու համեմունքներ: Այն անշուշտ առաջնակարգ խմորեղեն էր: Փարսին խմորը դրեց վառարանին: Նա դրանից օգտվելու հնարավորություն ուներ: Թխվածքը եփվեց, եփվեց, մինչև կարմրեց: Այն սկսեց ախորժալի բուրմունք արձակել: Փարսին ցանկացավ ուտել: Բայց հենց այդ պահին լրիվ անմարդաբնակ կղզու խորքից դուրս եկավ մի ռնգեղջյուր՝ եղջյուրը քթին, խոճկորային աչքերով ու անկիրթ շարժուձևով:

177. Փոքրիկ աղջիկը ուներ շատ գեղեցիկ դեմք:

Ես հասկացա, որ նա երկերեսանի է:

Երկրի երեսին ապրում են շատ կենդանիներ:

Բարձի երեսին ասեղնագործված էր կարմիր վարդ:

178. Հանճարեղ գիտնականը փորձում էր հասկանալ, տիեզերքի ստեղծման գաղտնիքը:

Արագ ընթաց ավտոբուսը լիքն էր ուրախ ուևորներով:

Մեծ քարանձավի մուտքը փակ էր երկաթ ջարդոններով:

179. Առավոտից իրիկուն, հետո էլ նորից մինչև առավոտ աշխատեցնում է, մինչև որ մշակն էլ չի դիմանում:

Զգացրեց, որ ինքը բնավ էլ համաձայն չէ մեր որոշմանը:

Մեզ այսքան սպասեցնել տվեց, ինքն իր համար ման է գալիս:

— Կհասկացնեմ, թե ես ով եմ,- զայրացած գոռգոռում էր նա:

Երբ բոլոր ընդդիմախոսներին լռեցրեց ու համոզեց, սկսեց ուրիշ բանի մասին խոսել:

Մարդու տնտեսկան գործունեության հետևանքով առաջացած բնապահպանական հիմնախնդիրները

Բնության հաշվեկշիռը մարդու կողմից խախտվել է դեռևս այն ժամանակից, երբ նա սկսել է ընտելացնել կենդանիներ և զբաղվել գյուղատնտեսությամբ:

Մարդու տնտեսական գործունեության և որսի հետևանքով հարստահարվել են բնական պաշարները, անվերադարձ ձևով ոչնչացել են խոշոր կենդանիները, ինչպիսիք են ռնգեղջյուրները, ձիերը, մամոնտները, զուբրերը, ցուլերը, բազմաթիվ բույսեր: Հողում,օդում, ջրում, բույսերի և կենդանիների օրգանիզմներում կուտակվել են չշրջանառվող թափոններ՝ ածխածնի օքսիդ,մեթան, ազոտի օքսիդ, ֆրեոն, այլ թունավոր և մուտագեն
նյութեր: Մարդու գործունեության ազդեցությունն այսօր ընդունել է մոլորակային և միջմոլորակային մակարդակ:

Բնության պահպանության հիմնական ուղիներից մեկը բնական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումն է: Այսօր առաջնահերթ խնդիր են արդյունաբերության զարգացման անթափոն
տեխնոլոգիաների մշակումը, այնպիսի փակ համակարգերի ստեղծումը, ինչի շնորհիվ թունավոր թափոններ չեն արտանետվում ջրի մեջ և մթնոլորտ, կատարվում է թափոնների  կրկնակի վերամշակում և օգտագործում: Անհրաժեշտ է կատարելագործել ավտոմոբիլաշինությունը, ստեղծել ավqելի քիչ թունավոր նյութեր արտանետող ավտոմեքենաներ, փոխել դրանց վառելանյութի տեսակը: Մեր օրերում բնության նկատմամբ սպառողական քաղաքականությունն արդեն վերացել է: Բնության պահպանության և բնական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման խնդրի լուծման նպատակով 1992 թ. Ռիո դե Ժանեյրոյում ընդունվեց երկու փաստաթուղթ.

Ծանոթանալով երկրագնդի տարբեր ոլորտներին՝ կարող ենք նշել, որ դրանցից ամենամեծը և ամենատարածվածը, որր բնակեցված է տարբեր կենդանի օրգանիզմներով, կենսոլորտն է:

Կենսոլորտ հասկացությունր տվել է ավստրիացի գիտնական էդվարդ Զյուսը դեռևս 19-րդ դարում՝ իր «Երկրի դեմքը» գրքում: Քանի որ կենդանի օրգանիզմներն ունեն շատ լայն տարածում, ուստի կենսոլորտն րնդգրկում է ողջ ջրոլորտը, քարոլորտի վերին և մթնոլորտի ստորին շերտերը: Այդ շերտերում կան միջավայրի այնպիսի պայմաններ, որոնք նպաստավոր են կենդանի օրգանիզմների համար:

Կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներից են բույսերը և կենդանիները: Դրանք իրենց չափերով տարբեր են, ունեն տարբեր կառուցվածք, կենսագործունեության առանձնահատկություններ և հետաքրքիր հարմարանք­ներ, որոնք հնարավոր են դարձնում կյանքը երկրագնդի տարբեր ոլորտնե­րում: Կաղինը և բարդին, ծիրանենին և խնձորենին, խատուտիկը և ցորենը բույսեր են: Իսկ ճանճը և բզեզը, գորտը ե մողեսը, հավը և շունը կենդանի­ներ են: Սակայն, բույսերից և կենդանիներից բացի՝ կան նաև այլ կենդա­նի օրգանիզմներ: Մի մասը շատ փոքր է՝ անզեն աչքով անտեսանելի: Դրանք մանրէներն են՝ հիմնականում բակտերիաները: Մյուս մասր սնկերն են: Մանրէները և սնկերը ևս կենսոլորտի հիմնական բաղադրիչներ են: Նշված չորս խոշոր խմբերի կենդանի օրգանիզմները կազմում են թագավորություններ:

Մարդը դասվում է կենդանիների թագավորությանը։ Սակայն մարդն առանձնահատուկ է, քանի որ նա ակտիվորեն ներգործում է բնության վրա, փոփոխում վերջինս: Բայց բնության նման փոփոխությունները ոչ միշտ են դրական: Հաճախ ստիպված ենք լինում հաղթահարել մարդու տնտեսական գործունեության բացասական հետեանքները: Պետք է իրա­կանացնել միջոցառումներ, որոնք ամեն գնով կպահպանեն բնությունը:

Կենդանի օրգանիզմները միայնակ չեն կարող երկարատև գոյատևել, նրանք փոխազդում են տարբեր մարմինների և նյութերի հետ: Այդ նյութե­րից է, օրինակ, թթվածինը, որով կենդանի օրգանիզմների մեծ մասր շնչում է: Կենդանի օրգանիզմների համար շատ մեծ դեր ունեն ջուրը և հանքային նյութերը: Բույսերն աճում են հողում: Նավթը և գազը հանածոներ են, ո­րոնք ունեն շատ մեծ նշանակություն մարդու կյանքում: Բայց դրանք կեն­դանի օրգանիզմների գործունեության արդյունք են: Նյութերի այս ցանկր կարելի է շարունակել: Բոլոր այդ նյութերր համարվում են կենսոլորտի բա­ղադրիչներ:

Կենսոլորտը մի ուրույն ամբողջություն է, բարդ համակարգ, որտեղ կենդանի օրգանիզմները միասին կատարում են կարևոր գործառույթներ: Դրանցից է, օրինակ, Երկրագնդում տարբեր նյութերի հոսքր, որն իրակա­նանում է կենդանի օրգանիզմների միջոցով: Շատ նյութեր, օրինակ՝ ջուրր կամ ածխաթթու գազր, հեռանում են կենդանի օրգանիզմից, հայտնվում շրջակա միջավայրում և հետո նորից վերադառնում կենդանի օրգանիզմ: Տեղի է ունենում նյութերի մի շրջապտույտ:

Տնային աշխատանք

160.Արևի շողերից տաքացած՝ աղավնիները իրար առաջ պարծենում էին:(Կարևորված է աղավնիների պարծենալը)

Տարօրինակ բամբ ձայներ արձակելով աղավնիները իրար առաջ պարծենում էին:

Աղավնիները իրար առաջ պարծենում էին՝ մերթ լայն բացելով շագանակագույն թևերն ու մերթ խոնհարվելով:

161.Գլխակեր-ուտել, հեռագնաց-գնալ, զուգընթաց-ընթանալ, սրճաղաց-աղալ, հեռուստացույց-հեռավար, աստեղածին-աստղեր, անվանակից-անուն:

162.հանկարծ դահլիճի վերջում նստած մի գունատ տղա հարցրեց, թե ո՞րն է աշխարհի ամենագեղեցիկ փողոցը:
Չարենցը մի քիչ լռեց ու ասաց, որ տեսել է շատ գեղեցիկ փողոցներ բայց իր տեսած ամենագեղեցիկ փողոցը գտնվում է Երևանում: Դա Նայիբի քուչեն է:

Տղան նեղացավ, որ չարենց իրեն ծաղրում է: Բանաստեղծը պարզաբանես, որ Նայիբի քուչեն աշխարհի ամենալավ փողոցն է, որովհետև այնտեղ է ապրում իր սիրած աղջիկը:

163. Առյուծը քնաց էր Մի մուկ բարձրացել էր նրա վրա և վազվում էր: Առյուծը զարթնեց և բրնեց մկանը, մուկը խնդրեց, որպիսզի բաց թողնի նրան և նա իր լավության տակից դուրս կգա: Առյուծը ծիծաղեց նրա վրա, բայց մկան ինքնավստահության համար բաց թողեց: Մի օր որսորդները որսի ժամանակ բռնեցին առյուծին և կապկպեցին, առյուծը բարձր մռնչում էր բոլոր կենդանիները լսում էին նրա ձայնը, բայց բոլորը վախում էին որսորդներից: Եվ վերջում մուկը լսեց առյուծի ձայնը, եկավ կռծեց պարանը և ազատեց առյուծին: Երբ արդեն հեռվացել էին որսորդներից մուկը ասաց.

— Այն ժամանակ չհավատացիր ինձ որ ես երախտահատույց կլինեմ, բայց մուկնել կարող է երախտահատույց լինել:

164.Ծովը նավաբեկյալին ասաց.

-Քո նավի խորտակվելու պատճառը ոչ թե ես եմ այլ հողմը, որ թռչում է իմ վրայով:

Շունը գայլին հարցրեց.

-ինչ ես անելու մի ամլիկ գառը, որ բան ու գործ թողած եկել ես նրան փախցնելու:

Գյուղացին որդիներին ասաց.

-եթե դուք իրար հետ հաշտ լինեք, ոչ մի թշնամի ձեզ չի հաղթի, իսկ եթե գժտվեք, ամեն մեկն էլ հեշտությամբ կհաղթի

Շների ճանկն ընկած գայլը շատ ափսոսաց.<<Ափսոս, որսի ետևից ընկա և կյանքս կորցրեցի>>:

165.Նավակն արդեն մոտեցել էր: (ո՞ւմ)

Նավակն արդեն մոտեցել էր նավավարներին, ովքեր անհամբեր սպասում էին ափին:

Սա պատմություն է այն մասին: (ինչի՞)

Սա պատմություն է այն մասին, թե ինչպես տեղի ունեցավ ճակատամարտը:

Արդեն շատ հեռու եք: (ո՞ւմից)

Արդեն շատ հեռու եք ծովահեններից, ովքեր ուզում էին թալանել ձեզ:

Դեռ կլսեք նրանց մասին։ (ո՞ւմ մասին)

Դեռ կլսեք նրանց մասին, ովքեր հերոսաբար մարտնչեցին թշնամու դեմ:

166.Մարգարը տախտակամախից նայեց ծովեզրի լեռնաշթղային:

Հեռու գարունքին, ձյունաջրի պղտոր առվակները ձորակներով գլորվում էին դեպի Քասախի ձորը:

Հանավանքից մի շինական, աչքը դրեց վանքի պարիսպների միջև ընկած հողակտորի վրա:

Տատի այդ տարօրինակ պատմությունը վատ ազդեց երեխայի վրա:

Ամռան շոգին կարելի է տեսնել Լառ-Մարգարին՝ ոտքերը մինչև ծնկները բաց, գլխին մի սպիտակ շոր, բահն ուսին:

Լուսնյակ գիշերներին Լառ-Մարգարին մինչև լուսաբաց աշխատում էր:

167.

Ծխախոտն ու երաժշտությունը անհամատեղելի են

Շվեցարացի բժիշկները մեկ շատ լուրջ փաստարկ են բերում: Նրանք Լոզանի սիմֆոնիկ նվագախմբի բոլոր երաժիշտների լսողությունը ստուգել են և պարզել են,որ չծխողները ավելի լավ երաժշտական լսողություն ունեն քան այն երաժիշտները ովքեր ծխում են: Բժիշկներն կարծում են,որ ծխելն ու երաժշտությունը անհամատեղելի են:

Ծխելն վնասում է առողջությանը

1992 թվականին բարսելոնի ամառային խաղերի կազմակաերպիչներն այնպես էին անում որպիսզի խաղերի մրցույթների ժամանակ ծխախոտ չլինի: որոշվելեր ծխախոտ չվաճառվեր այն վայրերում որտեղ պետք է անցկացվեր մրցույթ: Նաև արգելված էր ծխախոտի գովազդը:

169. Հնագիտական պեղումներից պարզվել է մի բան: Մոտ վեց հազար տարի առաջ աղավնիները ծառայել են Ֆրանսիայի տարածքում բնակվող երվոպացիներին և գիտնականները պարզել են, որ աղավնիները օժտված են հիանալի հիշողությամբ:

լարվածությունը թուլացնելու ամենահեշտ միջոցը հյուսելն է: Այդ ժամանակ մարդը կենտրոնանում է թելի և նախշի վրա և կամաց-կամաց կտրվելով իրեն անհանգստացնող մտքից:

Մարդու ստորագրության չափն արտահայտում է նրա հոգեկան վիճակը: Դա պարզել է ամերիկյան համալսարանի հոգեբանները

170.Քարանձավների միջով անցնելիս շունչը պահում էր:

Դեռ գյուղ չհասած բոլորը գիտեին նրա հետ պատահածը:

Վախենալով անգղերի կռնչոցից ձիերը կլշեցին ականջները և իրար մոտեցան:

Օտարությունից եկող ընկերոջը դիմավորելու համար եկել էր Երևան